ปฏิทินของฉัน

gestbook

ศิลปวัฒนธรรมภาคเหนือ ภาษา

เขียนโดย ตี๊ด on วันอังคารที่ 22 ธันวาคม พ.ศ. 2552 / ป้ายกำกับ:
ภาษาภาคเหนือ
ภาษาถิ่นที่ใช้ในภาคเหนือตอนบน หรือภาษาในอาณาจักรล้านนาเดิม มักจะพูดกันมาก
ใน เชียงใหม่ แม่ฮ่องสอน เชียงราย พะเยา น่าน ลำพูน ลำปาง ตาก และ แพร่ และยังมีการพูดและการผสมภาษากันในอุตรดิตถ์ สุโขทัย พิษณุโลก และเพชรบูรณ์อีกด้วย

นอกจากนี้ คำเมืองเป็นภาษาของคนไท-ยวน ซึ่งเป็นกลุ่มชนที่อาศัยอยู่ในภาคเหนือตอนบนของประเทศไทยหรืออาณาจักรล้านนา และ อาณาจักรโยนกในอดีต ปัจจุบันกล่มคนไท-ยวนได้กระจัดกระจายและมีถิ่นที่อยู่ในจังหวัดสระบุรี จังหวัดราชบุรี จังหวัดนครราชสีมาอีกด้วย

คำเมืองมีไวยากรณ์เหมือนกับภาษาไทยกลางแต่ใช้คำศัพท์ไม่เหมือนกัน แต่เดิมได้ใช้ คู่กับ ตั๋วเมือง,ตัวเมือง ซึ่งเป็นตัวอักษรของอาณาจักรล้านนาที่อักษรมอญใช้เป็นต้นแบบ

ภาษาเหนือหรือภาษาล้านนาเป็นภาษาย่อยหรือภาษาถิ่นของภาษาไทย ใช้กันในดินแดนล้านนา 8 จังหวัดทางภาคเหนือของประเทศไทย ได้แก่ เชียงใหม่ เชียงราย พะเยา แพร่ น่าน ลำปาง ลำพูน และแม่ฮ่องสอน

ความแตกต่างของภาษาพูด (คำเมือง) ระหว่างภาษากลางและภาษาเหนือคือ การใช้คำศัพท์ พยัญชนะ สระ หรือวรรณยุกต์ต่างกัน ตัวอย่างเช่น

คำศัพท์ต่างกัน
(ภาษากลาง - ภาษาเหนือ)
ยี่สิบ - ซาว
ไม่ - บ่
เที่ยว - แอ่ว
ดู - ผ่อ
สวย - งาม
อีก - แหม
นาน - เมิน
สนุก, ดี, เพราะ - ม่วน
อร่อย - ลำ



คำศัพท์ตัวอย่าง(ภาษาเหนือ)จำนวนนับ
1 = นึ่ง 2 = สอง 3 = สาม 4 = สี่ 5 = ห้า 6 = ฮก 7 = เจ๋ด 8 = แปด 9 = เก้า 10 = ซิบ 11 = ซิบเอ๋ด 20 = ซาว 21 = ซาวเอ๋ด

พืช ผัก ผลไม้
มะละกอ = บะก้วยเต๊ศ กล้วยน้ำว้า = ก้วยอ่อง / ก้วยนิอ่อง มะตูม = บะปีน ส้มเขียวหวาน = ส้มเกลี้ยง เขียวหวาน แตงล้าน = ม่ะแต๋งซั้ง ( ร้านที่ทำให้เครือแตงพันขึ้นไป ทางเหนือเรียกว่า ซั้ง ) น้อยหน่า = ม่ะหน้อแหน้ / น้อยแหน้ บวบงู = ม่ะนอยงู มะเขือเปราะ = บะเขือผ่อย มะเขือยาว = บะเขือขะม้า - - ออกเสียง ม่ะเขือขะม่า / ม่ะเขือหำม้า มะระขี้นก = บะห่อย แตงกวา = บะแต๋ง กล้วย = เชียงใหม่ เรียก ก้วยใต้ ลำปาง เรียก ก้วยลิอ่อง หรือ ก้วย โก๊ย กล้วยน้ำว้า = ก้วยใต้ พุทรา = หม่ะตัน ละมุด = หม่ะมุด กระท้อน = บะตื๋น หมะต้อง มะปราง = บะผาง ฝรั่ง = บ่ะหมั้น,บะแก๋ว ขนุน = หม่ะหนุน,บ่ะหนุน มะพร้าว = บะป๊าว ส้มโอ = บะโอ ฟักทอง = บะฟักแก้ว /บะน้ำแก้ว/น้ำแก้ว ฟักเขียว = บะฟักหม่น มะแว้ง = บะแขว้งขม มะเขือพวง = บะแขว้ง /บ่ะแขว้งกุลา ลูกยอ = หม่ะต๋าเสือ มะเขือเทศ = บะเขือส้ม กระท้อน = บะตึ๋น ตะไคร้ = ชะไคร คึ่นช่าย = ผักกะพึน,กำพึน (กะปึน) ผักตำลึง = ผักแคบ ชะพลู = ผักแค ใบปูนา ปูลิง

สัตว์
จิ้งหรีด = จิ้กุ่ง,จิ้หีด ค้างคก = ค้างคาก กบตู่ ลูกอ๊อด = อีฮวก ปลาไหล = ปลาเอี่ยน ปลาเหยี่ยน จิ้งเหลน = จั๊ก-กะ-เหล้อ กิ้งก่า = จั๊ก-ก่า

เครื่องใช้
กรรไกร = มีดยับ มีดแซม กระดุม = บะต่อม เข็มขัด = สายแอว สายฮั้ง ช้อน = จ๊อน ทับพี = ป้าก ถุงเท้า = ถุง** ผ้าเช็ดตัว = ผ้าตุ้ม ผ้าห่ม = ผ้าต๊วบ ยาสูบ = ซีโย รองเท้า = เกือก /เกิบ รองเท้าฟองน้ำ = แค็บ

คำกริยา
กำปั้น หมัด = ลูกกุย โกรธ = โขด กลับ = ปิ๊ก (เช่น "เฮาปิ๊กบ้านละหนา") กางร่ม = กางจ้อง โกหก = วอก ขี้จุ๊ กิน = กิ๋น ก่าย = ปาด อิง ขโมย = ขี้ลัก ขี่หลังคน(เกาะ) = เก๊าะ ขี้เหนียว = ขี้จิ๊ คิด = กึ๊ด เครียด = เกี้ยด จริง = แต๊(เช่น "แต๊ก๊ะ" = "จริงหรอ") เจ็บ = เจ๊บ ใช้ = ใจ๊ ดู = ผ่อ เด็ก = ละอ่อน ตกคันได = ตกบันได เที่ยว = แอ่ว ทำ = ยะ(เช่น "ยะหยัง" = "ทำอะไร") นั่งพับเพียบ = นั่งป้อหละแหม้ นั่งขัดสมาธิ = นั่งขดขวาย นั่งยอง ๆ = นั่งข่องเหยาะ,หย่องเหยาะ นั่งไขว่ห้างเอาเท้าข้างหนึ่งพาดบนเข่า = นั่งปกขาก่ายง้อน นั่งวางเฉย นั่งหัวโด่ = นั่งคกงก(ก๊กงก) นั่งลงไปเต็มที่ตามสบาย(โดยไม่กลัวเปื้อน) = นั่งเป้อหละเหม้อ, นั่งเหม้อ พูด = อู้ รัก = ฮัก รู้ = ฮู้ ลื่นล้ม = ผะเริด วิ่ง = ล่น สวมรองเท้า = ซุบแข็บ สะดุด = ข้อง สวยจังเลยนะ = งามหลายน้อ สบายอกสบายใจ = ซว่างอกซว่างใจ๋ เหรอ = ก๊ะ ห่วง = ห่วง (คำเมืองแท้ๆคือ อ่วง ว้อง หรือ ข๋าง) เหนื่อย = อิด หม้อย ให้ = หื้อ อยาก = ไข อยากอ้วก อยากอาเจียน = ใขฮาก อร่อย = ลำ อร่อยมาก = จ๊าดลำ อย่าพูดมาก = จ๊ะไปปากนัก อย่าพูดเสียงดัง = จ๊ะไปอู้ดัง คิดไม่ออก = กึ๊ดหม่ะออก

คำวิเศษณ์ และอื่นๆ
ก็ = ก่ ** = ง่าว เช่น = เจ้น ถึง = เถิง ไม่ = หมะ(เช่น หมะใจ๊ = ไม่ใช้) นะ = เน้อ(เช่น เน้อครับ = นะครับ) เป็น = เป๋น ร่ม หมายถึง ร่มเงา = ฮ่ม ร่ม หมายถึง (ร่มกันแดด-กันฝน) = จ้อง ใหญ่ = หลวง(เช่น "หูหลวง" = "หูใหญ่") เหนียว = ตั๋ง ทุก = กุ๊ (เช่น กุ๊ๆ คน= ทุกๆคน) แบบนี้ อย่างนี้ = จะอี้ แบบนั้น อย่างนั้น = จะอั้น

คำนาม สรรพนาม
ฉัน = เปิ้น (สุภาพ) , ฮา(ไม่ค่อยสุภาพส่วนใหญ่ใชักับเพื่อนผู้ชาย) เธอ = ตั๋ว(สุภาพ) , คิง(ไม่ค่อยสุภาพส่วนใหญ่ใชักับเพื่อนผู้ชาย) เขา(สรรพนามบุรุษที่ 3) = เปิ้น ปู่ย่าตายาย ลุงป้าน้าอา = อุ้ย (เช่น แม่อุ้ย ป้ออุ้ย) ผู้ชาย = ป้อจาย ผู้หญิง = แม่ญิง พวกเขา = หมู่เขา พวกเธอ = สูเขา (สุภาพ), คิงเขา(ไม่ค่อยสุภาพส่วนใหญ่ใชักับเพื่อนผู้ชาย) พวกเรา = หมู่เฮา, เฮาเขา พ่อ = ป้อ พี่ชาย = อ้าย,ปี่ พี่สาว = ปี่ ยี่สิบบาท = ซาวบาท ยี่สิบเอ็ด = ซาวเอ็ด เรือน = เฮือน โรงเรียน = โฮงเฮียน อิฐ = บ่าดินกี่ คำเล่าลือ = กำสีเน ปฏิทิน = ปั๊กกะตืน คำเมืองแท้ๆจะแปลว่าปฏิทิน

สี
ดำคึลึ = คนอ้วนล่ำผิวดำ ดำผืด = ฝูงนกฝูงกาขนดำอยู่เป็นฝูง ดำคุมมุม = ดำสลัวอยู่ในความมืด ดำขิกติ้ก = ดำซุปเปอร์ ดำคิมมิม = คนผอมกระหร่อง ผิวดำ ดำเหมือนเเหล็กหมก = ดำเหมือนเหล็กไหม้ไฟ ดำเหมือนหมิ่นหม้อ = ดำเหมือนเขม่าติดหม้อดินที่ไหม้ไฟ ดำผึด = ดำทั่วทั้งแถบ ดำผึดำผึด = ดำมากๆทั่วๆไป แดงฮ่าม = แดงอร่าม แดงเผ้อเหล้อ = แดงเป็นจุดใหญ่จุดเดียว แดงปะหลึ้ง = แดงจัดมาก แดงปะหลิ้ง = แดงอมชมพู แดงเป็นจุดเล็กๆ เหลืองฮ่าม = เหลืองอร่าม เหลืองเอิ่มเสิ่ม = เหลืองอมส้ม เขียวอุ้มฮุ่ม = เขียวแก่ เขียวปึ้ด = เขียวจัดมาก มอยอ้อดฮ้อด = สีน้ำตาลหม่น ขาวจั๊วะ = ขาวนวล ขาวโจ๊ะโฟ้ะ = ขาวมากๆ ขาวเผื้อะขาวเผือก = มองไปทางไหนก็ขาวไปหมด เปิดเจ้อะเห้อะ = สีขาวซีด หม่นซ้อกป้อก = หม่นมัวหรือเทาอ่อน หม่นโซ้กโป้ก = หม่นสกปรกหรือสีเทาแก่ หมองซ้อกต๊อก = ดูเก่า หรือซีด จืดไป เส้าแก๊ก = สีหม่นหมองมาก เส้าตึ้มตื้อ = ใบหน้าหมองคล้ำ สีมืดไม่สดใส ลายขุ่ยหยุ่ย = ลายพร้อย หรือลายเป็นดอกดวง ใสอ้อดหล้อด = สดใสแบบอาบน้ำเสร็จใหม่ๆ ใส่ยงยง = สว่างจ้า

แสง-เสียง
มืดแถ้ก = มืดสนิท มืดสะลุ้ม = มืดสลัวๆ มืดซุ้มซิ้ม = มืดนิดๆ มืดวุ่ยวาย = มืดลางๆ ยังพอจำหน้ากันได้ แจ้งฮุมหุฮุมหู่ = สว่างลางๆเลือนๆ แจ้งฮ่าม = สว่างจ้าสว่างเรืองรอง แจ้งลึ้ง = สว่างโร่เห็นได้ชัด แจ้งดีขวายงาม = สว่างปลอดโปร่งโล่งใจไม่มีอุปสรรค หันวุยวาย = เห็นเลือนๆลางๆ ดั้กปิ้ง = เงียบกริบ ดั้กปิ้งเย็นวอย = เงียบเชียบ ดั้กแส้ป = ไม่ได้ข่าวคราว ดั้กก๊กงก = นั่งนิ่ง ดังทึดทึด = เสียงดังก้องไปทั่ว

กลิ่น รส
เหม็นโอ๊ง, เหม็นโอ่ = เหม็นเน่า จ๋างแจ้ดแผ้ด = จืดชืด ขมแก๊ก = ขมมาก ส้มโจ๊ะโล๊ะ = รสเปรี้ยวมาก ฝาดหยั่งก้นตุ๊ = รสฝาดมาก

0 ความคิดเห็น:

แสดงความคิดเห็น